Maagzweren bij paarden - herkennen, voorkomen en genezen - vanuit een osteopatisch perspectief

Mariël Schrijvers EDO®

Ongeveer de helft van alle paarden heeft last van maagzweren. Dat is een feit. Bij sportpaarden en stalpaarden ligt dit percentage nog hoger: Maar liefst 80% tot 90% van deze paarden kampt met maagzweren. Maagzuurremmers en maagzuurbuffers worden vaak ingezet om maagzweren te bestrijden. Hoewel het paard zich meteen beter voelt (minder pijn heeft), is het gebruik van maagzuurremmers niet zonder nadelen. 

Dit artikel legt uit wat maagzweren zijn, hoe ze ontstaan en hoe je ze herkent. Bovendien worden de veelal onbekende nadelen van maagzuurremmers/maagzuurbuffers besproken en kijken we naar andere mogelijkheden om maagzweren te genezen en te voorkomen. 

Wat is een maagzweer eigenlijk?

Maagsap heeft een PH van ongeveer 2. Dat is zó zuur dat een vinger er in zou oplossen. De maagwand wordt beschermd tegen al dat zuur door een dikke basische slijmlaag. De zure maaginhoud komt in een gezond paard dus nooit in contact met de kwetsbare maagwand. 

Een maagzweer ontstaat wanneer het beschermende slijmvlies is aangetast. Wordt het slijmvlies dunner, dan irriteert de zure maaginhoud de maagwand. Hierdoor gaat de maagwand ontsteken en op den duur kunnen er zelfs open wonden ontstaan. 


Hoe ontstaat een maagzweer

Een maagzweer ontstaat dus wanneer het slijmvlies verzwakt is. De twee belangrijkste factoren die leiden tot een aangetast slijmvlies zijn stress en een minder geschikt voedingspatroon. 

  • Stress 

Stress veroorzaakt in een paard een ‘vecht of vlucht’ reactie. Het maakt hierbij niet uit om wat voor stress het gaat (kou, te weinig beweging, geen sociaal contact, voernijd, gebrek aan voer… etc.), de lichamelijke reactie is altijd het zelfde: Alle bloed naar de grote bewegingsspieren en een shut-down van de spijsverteringsorganen. 


Omdat in chronische stress situaties er structureel minder bloed naar de maag gaat, krijgt de maagwand minder bouwstoffen aangeleverd. Bij gebrek aan bouwstoffen neemt de kwaliteit en de dikte van het maagslijmvlies af. Hierdoor kan het maagzuur de maagwand bereiken en ontstaat er irritatie en uiteindelijk een zweer.    

  •  Voedingspatroon

De natuurlijke voeding van een paard bestaat uit schrale kost. Vandaar dat ze bijna voortdurend aan het knabbelen zijn, wel 16 uur per dag! De spijsvertering van een paard is hier door miljoenen jaren evolutie op aangepast. Zo produceert een paardenmaag voortdurend maagzuur en niet, zoals bij mensen, alleen wanneer er voedsel binnen komt.  

Bij veel gedomesticeerde paarden is het voedingsregiem precies andersom: Ze krijgen twee of drie keer per dag een relatief grote hoeveelheid krachtvoer (véél calorieën), en twee of drie keer per dag een hoeveelheid hooi. Dit zorgt er voor dat deze paarden te veel uren achter elkaar (>4 uur) niets te eten hebben, afgewisseld met momenten waarom de maag ‘opeens’ hard aan het werk moet. 

Het ‘niet kunnen eten wanneer je wil’ veroorzaakt stress in elk paard. Altijd. Bovendien wordt in een lege maag het maagzuur niet ‘gedempt’ door de voedselbrij. Hierdoor klotst het maagzuur bij beweging van het paard vrij tegen de maagwand aan. Met name de bovenste helft van de maag, die normaal gesproken droog staat, is hier niet op gemaakt en ook niet tegen bestand.   

Daarnaast maakt een paard vooral speeksel aan als hij kauwt. Dat speeksel helpt om de zuurgraad van het maagsap binnen de perken te houden. Als een paard te weinig kauwt, maakt hij niet genoeg speeksel aan. Hierdoor wordt de maag nóg zuurder en de maagwand nóg sneller geïrriteerd. 

Symptomen van en maagzweer

Zuur in een open wond, dat bijt. Dus paarden met maagzweren hebben pijn. Soms hebben ze zoveel pijn dat ze helemaal niet meer willen eten en dat is een acuut gevaarlijke situatie! Het is daarom belangrijk dat je beginnende maagproblemen in een vroeg stadia herkent, zodat je er wat aan kan doen. Symptomen van maagproblemen die de eigenaar herkent zijn als volgt:  

  1. Singelnijd 
  2. Vaak gapen
  3. Luchtzuiger / kribbebijten
  4. Niet willen werken 
  5. Humeurig, nerveus, agressief
  6. Verminderde prestaties
  7. Suf, sloom 
  8. Verminderde eetlust 
  9. Gewichtsverlies 
  10. Slechte bespiering van de rug
  11. Slechte vacht 
  12. Paard wil niet liggen (in ernstige gevallen)
  13. Overgevoeligheid bij aanraking maagstreek
  14. Lichte koliekverschijnselen na het eten van krachtvoer 
  15. Chronische diarree
  16. Niet kunnen inbuigen/stelling nemen naar rechts

In geval van een maagzweer worden altijd de volgende osteopatische blokkades gevonden: de nek (wervels C0-C2), hals (C4-C7), linker schouder, schoft-regio (Th10-Th13). Verder reageert het paard overgevoelig bij aanraking van de maag-triggerpunten:


Maagzuurremmers en maagzuurbuffers

Maagzuurremmers

Als een paard een maagzweer heeft, dan is de gangbare behandelmethode het toedienen van maagzuurremmers. Het meest gebruikte medicijn is omeprazole. Bekende maagzweermiddelen danken hun werking aan omeprazole. 

Omeprazol is een protonpompremmer. Protonpompen zitten in het slijmvlies van de maag en maken het zuur dat nodig is voor de voedselvertering. Omeprazol voorkomt dat protonpompen goed werken. Hierdoor wordt de maag minder zuur. 

Maagzuurbuffers

Een andere veel gebruikte manier om een paard verlichting te geven bij maagproblemen, is het voeren van een buffer zoals natrium bicarbonaat (bakpoeder) of calcium carbonaat. Een buffer is een zuurteregelaar. Als je een buffer toevoegt aan een zure omgeving (e.g de maaginhoud) dan zal de buffer het zuur in de maag omzetten naar neutrale bestanddelen. Een buffer verlaagt dus het zuurgehalte van de maag. 

Veel maagsupplementen voor paarden die zonder recept te verkrijgen zijn, bevatten een buffer. Ook zijn er complete paardenvoeders met toegevoegde buffer in de markt.

Werken maagzuurremmers en maagzuurbuffers?

Maagzuur irriteert de onbeschermde maagwand en veroorzaakt pijn in een open wond (maagzweer). Wordt de maaginhoud minder zuur gemaakt, dan heeft het paard direct minder pijn. Het paard gaat weer (beter) eten, gedraagt zich minder grumpy en laat zich beter berijden. Paard blij, eigenaar blij. Maar is het probleem hiermee opgelost? 

Natuurlijk is het fijn als het paard minder ongemak ervaart. Maar laten we niet vergeten dat het maagzuur NIET de oorzaak van het probleem is. Een maagzweer ontstaat wanneer de maagwand niet meer voldoende is beschermd tegen het zuur door een dik en stevig slijmlaag. Zoals we eerder hebben gelezen komt het slijmvlies in de problemen door stress en/of een verkeerd voedingsregime. 

Omdat maagzuurremmers en maagzuurbuffers het primaire probleem niet oplossen maar alleen het symptoom bestrijden, hebben de reguliere maagzweerproducten op zichzelf slechts een tijdelijk effect. Wordt er gestopt met de (dure!! ) medicatie en supplementen, dan komen de klachten vaak binnen korte tijd weer terug.  

Maagzuurremmers en buffers – middel erger dan de kwaal?  

Ik kom steeds vaker paarden tegen die al lange tijd op maagzuur verminderende producten staan. Omdat bekende merken tegenwoordig paardenvoer verkopen met als ‘normaal’ bestanddeel een zuurbuffer, zou je kunnen denken dat het totaal onschuldig is om het zuurgehalte van de maag te verminderen. Dit is niet waar!  

Maagzuur heeft een functie!

Een maag bevat natuurlijk niet voor niets maagzuur. Maagzuur vervult een aantal hele belangrijke functies in de spijsvertering. Zo activeert het zuur bepaalde enzymen (b.v. pepsine) die nodig zijn voor o.a. de eiwitvertering: Eiwitten worden in de maag afgebroken tot losse aminozuren. Deze worden vervolgens door de darmwand opgenomen in het lichaam. Bovendien is maagzuur ook noodzakelijk voor het doden van schadelijke bacteriën en schimmels, vóór deze de darm bereiken.  

Wat als de maag minder zuur wordt gemaakt?

  • Rottende darminhoud

Maak je de maaginhoud minder zuur met buffers en/of zuurremmers, dan komen ziekmakende bacteriën levend in de darm terecht. De aanwezigheid van slechte bacteriën in de darm (= dysbiosis) veroorzaakt een rottingsproces. Dit resulteert uiteindelijk in serieuze darmproblemen:   Slechte bacteriën = rottingsproces  = gasvorming + endotoxines = geïrriteerde darmwand + gifstoffen in het lichaam 

Herkenbare symptomen hiervan zijn o.a.: winderigheid, opgeblazen buik, diarree, mestwater  

  • Voedingsstoffen worden niet opgenomen

Is de maaginhoud niet zuur genoeg, dan worden eiwitten niet afgebroken voor ze in de darm komen. Hele eiwitten kunnen niet door de darmwand worden opgenomen. Het paard krijgt hierdoor minder voedingsstoffen binnen. Bovendien veroorzaakt de aanwezigheid van onverteerde eiwitten in de darm een prima voedingsbodem voor de slechte bacteriën. 

Naast problemen met de eiwitvertering krijgt het paard ook een tekort aan ijzer en bepaalde vitamines. 

Dus... 

Rommelen met de zuurtegraad van de maag stopt de spijsverering op een kritisch punt, namelijk het begin. Maagzuur verlagende producten veroorzaken hierdoor problemen met de darm én de spijsvertering. 

Bovendien bestrijden maagzuur verlagende producten voornamelijk de symptomen van een maagzweer, maar niet de oorzaak. Wordt de medicatie gestopt, dan komen de problemen over het al gemeen snel weer terug.  

Alternatieve manier om maagzweren te genezen

Voorkomen…

… is beter, goedkoper en makkelijk dan genezen. Dat geldt zéker voor maagzweren bij paarden. Als je de volgende regels in acht neemt, dan hou je de maag van je paard gezond:

  • Een gevulde maag!!  Een paard mag niet langer dan 4 uur zonder ruwvoer staan. Staat je paard elke nacht langer dan 4 uur zonder hooi? Dan weet je zeker dat hij maagproblemen gaat krijgen. Het is dus belangrijk dat je paard voor de nacht écht een berg hooi krijgt, zodat hij er de ochtend mee kan halen. Is dat niet te regelen, te duur of wordt je paard te dik, dan moet je aan de slag met slowfeeders zodat hij langer met zijn portie vooruit kan. Staat je paard 24/7 op een wei met voldoende gras, dan heb je dit probleem natuurlijk niet.
  • Geen stress. Van stress krijgen paarden maagzweren en heel wat sneller dan wij mensen. Zorg dus dat je paard happy is en geen stress heeft. Dit betekent in de praktijk veel licht en ruimte om te beweging én sociaal contact met soortgenoten waar het een beetje mee klikt. Een paard dat alleen wordt gehouden en/of zich uren achter elkaar staat te vervelen in een saaie box heeft chronische stress. En dus een maagzweer.


Genezen

Is “voorkomen” helaas niet gelukt en heeft je paard een maagzweer? Hoe kom je daar dan weer vanaf? 

Stap één: Oorzaak wegnemen.

Allereest moet je uitzoeken wáárom je paard een maagzweer heeft ontwikkeld. Stress? Te weinig voeding? Belangrijk is dat je eerst de oorzaak aanpakt, voor je begint de maag te repareren. Dit is écht belangrijk, anders blijft het dweilen met de kraan open. Staat je paard aan huis, dan heb je natuurlijk alles in eigen hand. Dat geeft je de mogelijkheid om de leefomgeving en voeding aan te passen aan de behoeften van je paard. Sta je op een pensionstal, dan is dat mogelijk wat moeilijker. Aarzel niet om een betere stal te zoeken als dat nodig is! 

Stap twee: Maag revalideren  

Weet je zeker dat jouw paard ruim voldoende hooi en/of gras krijg, happy is en zijn ding kan doen, dan wordt het tijd om zijn maag te repareren. Dit zijn mijn favoriete producten:

  • Groene leem is een product waar ik goede resultaten mee behaal. Het heeft een sterk wond-helend effect (zowel uitwendig als inwendig) en helpt de ontstoken maagwand schoon te maken en te beschermen tegen het zuur, zodat het kan genezen. Belangrijk is wel dat je het niet té lang achter elkaar gebruikt: Twee keer per dag één eetlepel door nat voer, voor een periode van maximaal twee weken.    
  • Iberogast (van Bayer) is een product voor mensen, maar het werkt bij paarden net zo goed. Het normaliseert de werking van de maag. En dat is precies wat je wil: een normaal werkende maag. 
  • Divet (van Vetcur): is een veelzijdig en krachtig product dat werkt helend op zowel de maag, lever als de darmen. 

Stap drie: Blokkades mobiliseren

Je kan het genezingsproces aanzienlijk versnellen met een  osteopatische  behandeling  door een gediplomeerde osteopaat. Tijdens de behandeling worden de door de maagzweer veroorzaakte restricties in het lichaam weer losgemaakt. Hierdoor wordt de neurologische aansturing en doorbloeding van de maag gestimuleerd waardoor de cellen van de maagwand sneller kunnen regenereren. Een osteopaat kan bovendien de secondaire maag-gerelateerde problemen oplossen. Dit zijn problemen die ontstaan als een paard langere tijd kampt met maagzweren. Denk hierbij aan: 

  • Problemen met de linker schouder 
  • Blokkades in de hals en de nek: paard kan typisch moeilijk stelling en buiging aannemen naar rechts
  • Problemen met de lever (zit fysiek tegen de maag aan) 
  • Problemen met het middenrif, de ademhalingsspier: paard is snel benauwd
  • Problemen met de overige spijsverteringsorganen (functioneel verbonden met de maag)

In zeer ernstige gevallen …

Het moge ondertussen duidelijk zijn dat ik als osteopaat geen fan ben van maagzuur-remmende producten. Naar mijn ervaring lossen ze meestal het maagprobleem niet blijvend op, veroorzaken ze problemen met de darmen en de spijsverering en werken ze bovendien een zeker afhankelijkheid van (dure) medicatie in de hand. De meeste maagzweren zijn blijvend op te lossen met de aanpak die ik hierboven heb beschreven. 

MAAR … heb je  een paard dat niet meer wil eten van de maagpijn?  Dan heb je een probleem van een heel ander kaliber. Je paard heeft écht heel veel pijn en verkeert in acuut levensgevaar. Snel ingrijpen is dan van belang, desnoods met maagmedicatie (zo kort mogelijk!). Hij móet weer gaan eten, anders is het einde verhaal. Dus  bel de DA!  

Verder, als je paard geen hooi meer wil eten, maar nog wel gras (is zachter, irriteert de maagwand minder), zet hem dan 24/7 op een weiland met een maatje. laat hem eten en laat hem met rust zodat de natuur zijn werk kan doen (ondersteun hem natuurlijk wél met genoemde supplementen). Dit paard is ernstig ziek en moet herstellen. Dat doet hij het beste én het snelste als hij een tijdje al zijn energie mag gebruiken voor het genezingsproces.

Hulp nodig? 

Heb je na het lezen van dit artikel het idee dat je paard mogelijk een maagzweer heeft?  Ben je op zoek naar een structurele oplossing met blijvend resultaat? Wil je hulp bij het revalidatieproces? Als  gediplomeerd paardenosteopaat  en ervaringsdeskundige kan ik je helpen! Neem gerust contact op. 




Referenties

  1. College aantekeningen van het Vluggen Institute for Equine Osteopathy and Education
  2. Martinsen TC, Fossmark R and Waldum HL;  The Phylogeny and Biological Function of Gastric Juice—Microbiological Consequences of Removing Gastric Acid
  3. McClure SR, Glickman LT, Glickman NW; Prevalence of gastric ulcers in show horses. J Am Vet Med Assoc 1999;215:1130-1133.
  4. Al J Assim R, McGowan T, Andrews F, McGowan C; Gastric Ulceration in Horses; The role of bacteria and lactic acid (2008)